Natuurlijk leren in het voedselbos van IKC Rijnvliet
De nieuwe wijk Rijnvliet in Leidsche Rijn Utrecht is een mooi voorbeeld van een inclusieve gebiedsontwikkeling, waarbij de gemeente Utrecht, het schoolbestuur SPO Utrecht en kinderopvangorganisatie Kind&co vanaf de visiefase hebben samengewerkt. Het laat zien hoe een ruimtelijke, maatschappelijke, pedagogische en natuurinclusieve ontwikkeling hand in hand kunnen gaan, als de betrokken partijen elkaar op tijd vinden en inspireren.
Voedselbosjuf Annelies van Rijn van de Verwonderkring geeft voedselbos- en permacultuurlessen aan de kinderen van 3 tot 13 jaar: “Hier lagen landerijen en de gemeente wilde er een nieuwe wijk bouwen. De Metaal Kathedraal vond dat het een eetbare wijk moest worden en de gemeente ging daarin mee. Rijnvliet is een wijk vol eetbare planten, waarbij in de openbare ruimte een voedselbos is aangelegd, met eetbare heggen en bermen. Het is een plek voor bewoners, bezoekers en buren van Rijnvliet om te wandelen, spelen en genieten van de natuur. Het voedselbos is samen met bewoners aan de Rijksstraatweg, bewoners van Rijnvliet en het Kindcentrum Rijnvliet ingericht.”
“De voedselbosjuf brengt de wereld van natuur, beleving en educatie samen in veelzijdige en hart-verbindende avonturen”Natuurlijk bos
Annelies verder: “Ik ben hier begonnen omdat het zo’n mooi initiatief is en het voedselbos naast het kindcentrum ligt. Waar zie je dat? Ik ben door de gemeente ingehuurd om kennis over te dragen over het voedselbos, met zorg voor de natuur en zorg voor elkaar. Het voedselbos is ruim 15.000 m2 groot en is ook een belangrijke omgeving voor insecten en dieren om in te leven. Het bos is opgebouwd in meerdere lagen met verschillende soorten eetbare planten, bomen en struiken van verschillende groottes, waar mensen en dieren van kunnen eten. Na een paar jaar kunnen bewoners en kinderen uit het voedselbos fruit, noten, wortels en bladeren oogsten. Het uiteindelijke doel is dat de gebruikers het zelf overnemen, zoals bij een echt ecosysteem.”
Leren en ontdekken
Het voedselbos speelt een belangrijke rol in het dagelijkse onderwijs. In deze nieuw ontwikkelde, groene leefomgeving valt van alles te leren en te ontdekken. Zo is er een buitenleslokaal met zonnewijzer in het voedselbos. Annelies: “De voedselbosjuf brengt de wereld van natuur, beleving en educatie samen in veelzijdige en hart-verbindende avonturen. Ik geef buitenlessen, zoals geschiedenis of burgerschapsvorming, vanuit een holistische aanpak. De basis voor een gezonde toekomst is hoe je voor jezelf, anderen en de aarde kunt zorgen. In overleg met de leerkrachten laten we het projectonderwijs zo goed mogelijk aansluiten bij de mogelijkheden in het voedselbos en andersom. Een mooi voorbeeld; de ecologische boer Dirk komt hier regelmatig met zijn paard en wagen om het gras op een natuurlijke manier te maaien. Dan helpen de kinderen bijvoorbeeld om hooi bij elkaar te harken en leren ze hoe de natuur werkt.”
Gedeeld eigenaarschap
In principe doet de gemeente het groenbeheer, maar de buurtbewoners voelen zich verantwoordelijk voor de manier waarop dat gebeurt. De bestaande structuren en werkwijzen vragen om een intensievere samenwerking en de gemeente zoekt daarom naar mogelijkheden om de samenwerking met de bewoners en maatschappelijke partners structureel te borgen. Annelies over haar ervaring: “Wat dit project interessant, maar ook lastig maakt, is hoe je met gedeeld eigenaarschap omgaat. Vooraf is bijvoorbeeld onvoldoende nagedacht over wie de leerkrachten, kinderen en buurtbewoners gaat leren om te gaan met hun eetbare wijk en wie de nieuwe bewoners gaat betrekken; het gezamenlijk met buurtbewoners beheren van het openbare groen geeft uitdagingen.” Ook binnen het kindcentrum wordt gezocht naar meer integratie met de omgeving. De kinderen spelen elke dag buiten in het voedselbos en daar leer je natuurlijk van, maar de daadwerkelijke integratie in het dagelijkse onderwijs is nog lastig te continueren, omdat niemand binnen de school er uren voor krijgt. Annelies: “De aandacht voor natuur in het curriculum zou ook in het team van de organisatie zelf een vaste plek moeten krijgen. Ik noem dat het ‘sociaal design’ en dat is net zo belangrijk als het plannen van de ruimte en het gebouw.
Gids
Dit interview is onderdeel van de gids Bouwen aan natuurinclusieve onderwijsomgevingen. De gids helpt gemeenten en schoolbesturen om vanuit een heldere ambitie en doelstelling samen te werken aan natuurinclusieve leeromgevingen, van visie tot praktijk. Lees de gids hier.