Haskoning: “Waterveiligheid en natuur versterken elkaar in één ontwerp”

Met een ontwerp van een golfremmende vooroever in het IJsselmeer laten Haskoning en Waterschap Zuiderzeeland zien dat waterveiligheid, natuurontwikkeling en recreatie uitstekend hand in hand kunnen gaan. Het project combineert technische innovatie met ecologische meerwaarde – en dat leverde verrassend veel op. Martin de Haan, expert Water en Ecologie bij Haskoning, Bas van Spronsen, aquatisch ecoloog bij Haskoning, en Sander Post, Ontwerpleider hoogwaterbescherming en gebiedsontwikkeling bij Haskoning, vertellen meer over het project.

De infra- en watersector ondergaan een belangrijke transitie richting een meer natuurinclusieve benadering van grond- weg-, en waterbouw (GWW) projecten. Niet alleen om de klimaat-natuurdoelen te halen, maar ook om te werken aan gezonde leefomgeving. In deze serie van praktijkverhalen lichten we voorbeelden uit van succesvolle infraprojecten die bezig zijn met natuurinclusiviteit.

Slimme vooroever als natuurlijk schild

“Voor dit ontwerp hebben we gekozen voor een golfremmende vooroever,” vertelt Sander. “Die bestaat uit een langgerekte dam en een achterliggend zandlichaam die voor de huidige dijk liggen.” Dit concept, bedacht door Haskoning en Waterschap Zuiderzeeland, benut actief een deel van het Natura2000-gebied IJsselmeer. Waar normaal gesproken ingrepen in beschermde natuurgebieden worden vermeden, toont dit project aan dat waterveiligheid en natuurontwikkeling uitstekend samen kunnen gaan. Zo ontstaat een nieuw natuurgebied dat veiligheid, ecologie en recreatie verenigt.

Illustratie van de toekomstige vooroever. (bron Haskoning)

De dam en de vooroever zorgen voor zoveel golfremming dat er amper versterkingmaatregelen aan de huidige dijk nodig zijn.'' De vooroever biedt daarnaast mogelijkheden om de biodiversiteit te versterken. ''De luwte die ontstaat benutten we optimaal door de aanleg van natuurlijke oevers met rietzones, kleine eilandjes en zones waar waterplanten en mossels kunnen groeien. Met een beetje hulp van de mens ontstaat een enorm aantrekkelijk en afwisselend leefgebied voor vogels, vissen, macrofauna en waterplanten, vult Bas aan.

En het mooie is; in het project is aangetoond dat dit oplossingsconcept op deze locatie goedkoper is dan een traditionele dijkversterking. Daarnaast is de oplossing ook veel adaptiever en duurzamer dan een traditionele dijkversterking. “Een mooie bonus was ook de bevestiging dat veiligheid en natuur elkaar versterken in plaats van bijten. Het project laat zien dat je binnen een Natura 2000-gebied prima innovatief kunt zijn, als je de juiste balans vindt tussen ecologie en techniek,” zegt Martin.

Samenwerking als fundament

De planfase van het project is uitgevoerd in opdracht van Waterschap Zuiderzeeland, met Haskoning als ontwerpend en adviserend ingenieursbureau met HKV en Waardenburg Ecology als ondersteunende partners. Nu is aannemerscombinatie Van Oord/Boskalis aan zet om het project te realiseren. De komende drie jaar zal het project worden uitgevoerd.

“Samen met het waterschap ontwierpen wij het concept van de vooroever. De grootste uitdaging was om een ontwerp te maken dat zowel waterveiligheid als natuurontwikkeling verenigt binnen de strikte kaders van een Natura 2000-gebied. We moesten bovendien de werking van het innovatieve ontwerp aantonen,” vertelt Sander. “Daarom hebben we bij Deltares uitgebreide golfgootproeven uitgevoerd. Die bevestigde dat de vooroever daadwerkelijk de golfslag reduceert zoals voorspeld. Daarmee kregen we zekerheid bij opdrachtgever, stakeholders en partners.”

Een concepttekening van de vooroever. (bron Haskoning)

Nu we de zekerheid hadden dat ons referentieontwerp voldeed, zijn we de aanbesteding voor de realisatiefase gestart. In deze fase hebben we aannemers uitgedaagd om met enige ontwerpvrijheid het ontwerp nog slimmer en duurzamer aan te leggen. “Een aannemer bezit unieke uitvoeringskennis en die kennis wil je graag benutten om tot een nog beter ontwerp te komen, zo benut je ieders expertise om het project te laten slagen, legt Sander uit.”

Slimme keuzes maakten het project haalbaar: “We gebruiken secundair zand en beperken het gebruik van waterbouwsteen tot een minimum. Dat is kostenefficiënt én duurzaam,” zegt Sander.

Integraal, toekomstbestendig en meerwaarde

Wat de doorslag gaf voor het succes? Volgens Sander is dat de integrale benadering. “We hebben techniek, ecologie en recreatie vanaf het begin als gelijkwaardige pijlers gezien. Doordat het ontwerp is getest en geoptimaliseerd, ontstond er vertrouwen bij alle betrokken partijen.”

Meerwaarde voor klimaat, natuur en samenleving

Het project levert niet alleen een veiligere dijk op, maar draagt ook bij aan klimaatadaptatie, een sterkere biodiversiteit en betere waterkwaliteit. “Het IJsselmeer heeft een tekort aan ondiep water met waterplanten en natuurlijke overgangen tussen land en water,” vertelt Martin. “De vooroever zorgt voor een flinke toename van dit soort leefgebieden. Zo dragen we bij aan de KRW-doelen voor waterkwaliteit, macrofauna en vis, én aan de Natura 2000-doelstellingen voor vogels.”

De vooroever zorgt voor een flinke toename van verschillende leefgebieden. (bron Haskoning)

De vooroever is ontworpen met een stabiele dam en zandlichaam, waardoor het beheer beperkt blijft. “We hebben een uitgebreid monitoringsprogramma opgezet dat kijkt naar morfologie, zettingen en ecologische ontwikkeling,” legt Bas uit. “Dat maakt het beheer voorspelbaar en efficiënt.”

Concepttekening van de vooroever. (bron Van Oord/Boskalis)

Lessen en oproep aan de sector

Wat is de belangrijkste les? “Combineer waterveiligheid en natuurontwikkeling al in de ontwerpfase,” zegt Sander stellig. “Werk integraal samen en valideer innovatieve oplossingen vroegtijdig – dat geeft zekerheid én versnelt de uitvoering.”

De oproep aan de sector is duidelijk, vult Bas aan: “Zie natuur niet als beperking, maar als kans. Door ecologie mee te nemen in je ontwerp maak je projecten toekomstbestendig en maatschappelijk relevanter.”

Andere infrabedrijven kunnen volgens Sander, Martin en Bas altijd aankloppen voor kennis en advies. “We delen graag onze ervaring,” zegt Martin. “Van visievorming en ontwerp tot uitvoering, monitoring en beheer — wij denken integraal en praktijkgericht mee. Samen met onze partners zoeken we altijd naar oplossingen die passen bij de lokale context én de ambities voor natuur en veiligheid.”