Natuurinclusieve icoonprojecten in de watersector
Binnen de watersector hebben we veel goede praktijkvoorbeelden. Op deze pagina zet Collectief Natuurinclusief de verschillende ‘icoonprojecten’ op een rij.
De icoonprojecten op deze pagina zijn:
Van Zee tot Zweth
Klimaatbuffer IJsselmeer
Slim Maaien
Groenblauwe dooradering van stad en land
IJssel-Vechtdelta
Groote Molenbeek
Eyserbeek & Roodborn
Zandleij
-
De inzet is om te zoeken naar natuurinclusieve oplossingen die én de wateropgaven oplossen én voor aanvullende maatschappelijke meerwaarde zorgen. Bijvoorbeeld door de waterkwaliteit – naast brongerichte maatregelen – aan te pakken met meer natuurvriendelijke oevers en zuiverende natuurlijke systemen zoals infiltratie in de duinen en helofyten, met ruimte voor recreatie en potentiële levering van zoet aan de tuinbouwbedrijven. Zo ontstaat een robuust watersysteem dat de stad koelt, water vasthoudt in droge tijden en bijdraagt aan schoon water.
De groenblauwe zone in bijgaand figuur krijgt een belangrijke rol voor de stad als plek om te ontspannen, te fietsen en te wandelen. Projecten zoals de Parkway Van Zee tot Zweth zorgen voor betere verbindingen tussen de duinen, de parken en de stad. Ook worden kansen benut voor natuurherstel, zoals moerasontwikkeling, bosaanplant en herstel van duinlandschappen. Daarmee groeit de biodiversiteit en de kwaliteit van het landschap. Solleveld vormt hierin een belangrijk ankerpunt. Dit unieke duingebied staat bekend om zijn afwisseling van duinen, strandwallen en laaggelegen polders, waar bijzondere planten en dieren voorkomen. Het is kwetsbaar, maar tegelijk waardevol als bron van drinkwater en als plek waar stilte en natuurbeleving centraal staan. Juist deze combinatie van natuur, landschap en water geeft het gebied zijn eigen identiteit.
Gemeente Den Haag en drinkwaterbedrijf Dunea trekken samen op met het Hoogheemraadschap van Delfland, gemeente Westland, Zuid-Hollands Landschap en andere partners. De gezamenlijke ambitie is om van losse natuurgebieden één samenhangend netwerkpark te maken met een natuurinclusieve aanpak.
Van Zee tot Zweth
Aan de zuidrand tussen Den Haag en het Westland ontstaat een bijzonder nieuw regiopark: Van Zee tot Zweth. Dit aaneengesloten park verbindt natuur- en recreatiegebieden als De Uithof, Madestein, Ockenburgh, Solleveld en Kijkduin tot één regionaal groengebied waar water, natuur en recreatie samenkomen.
Het gebied staat voor grote wateropgaven: te veel water bij piekbuien aan de rand van de stad en het glastuinbouwgebied, te weinig water in droge tijden voor drinkwater en tuinbouw, en te vies water als gevolg van intensief landgebruik en riooloverstorten. Daarnaast zijn er grote opgaven op het gebied van woningbouw, OV-vervoer, recreatie en land- en tuinbouw.
-
De klimaatbuffer speelt in op drie wateropgaven. Als eerste wordt met de aanleg een robuuste zoetwaterbuffer voorzien met voldoende voorraad voor de productie van drinkwater voor miljoenen mensen. Als tweede zorgt de versterking van de dijken op deze locatie voor bescherming tegen stormen en draagt hiermee bij aan de waterveiligheid. En ten slotte wordt de waterkwaliteit verbeterd door natuurlijke (voor)zuivering en de aanleg van wetlandnatuur, wat niet alleen het drinkwater ten goede komt, maar ook de ecologische kwaliteit van het IJsselmeer versterkt.
Bij de ontwikkeling van de klimaatbuffer wordt een moeraslandschap aangelegd en een mosselzone, helofytenfilter en oeverfiltratie ontwikkeld. Dit zijn allemaal elementen die een zuiverende werking hebben op het water en creëren dus ook kansen voor natuur en recreatie. Nieuwe, natuurlijk ingerichte zones bieden leefgebieden voor vogels en vissen, versterken de biodiversiteit en maken het landschap aantrekkelijk voor bewoners en bezoekers. Zo ontstaat een klimaatbestendig gebied dat bijdraagt aan de gezondheid van mens en natuur.
PWN trekt de ontwikkeling van het project en zoekt hierbij samenwerking met Rijkswaterstaat en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Klimaatbuffer IJsselmeer
Het IJsselmeer is de grootste zoetwaterbuffer van Nederland en van vitaal belang voor drinkwater, natuur en veiligheid. Voor PWN is het IJsselmeer de belangrijkste waterbron waar drinkwater van gemaakt wordt. De komende 10 jaar wordt verwacht dat de vraag naar drinkwater in Noord-Holland met 10-15% zal stijgen; en door klimaatverandering wordt de aanvoer van water naar het IJsselmeergebied minder stabiel en neemt het risico op verzilting toe.
PWN ontwikkelt daarom een klimaatbuffer in het IJsselmeer die meerdere functies samenbrengt: betrouwbare drinkwatervoorziening, waterveiligheid, natuurontwikkeling en ruimte voor recreatie. Hierbij zoekt PWN vanuit een natuurinclusieve aanpak voor het ontwerp en de financiering.
-
De sloten en vaarten in het veenweide- en polderlandschap zijn van groot belang voor het waterbeheer en de waterbeschikbaarheid. Binnen de randvoorwaarden van het waterschap (voldoende af- en aanvoer van water) is er op veel plekken ruimte voor meer begroeiing. Dit is positief voor de waterbeschikbaarheid, de waterkwaliteit en de natuur. In perioden van droogte dragen meer planten namelijk bij aan het vasthouden van water in sloten en vaarten, waardoor de beschikbaarheid van water beter gewaarborgd blijft. En doordat waterplanten meer ruimte krijgen, neemt het zelfreinigend vermogen van het systeem toe en verbetert de waterkwaliteit. Als derde is dit positief voor de natuur en biodiversiteit, want meer planten en een betere waterkwaliteit zijn goed nieuws voor vlinders, libellen, kikkers etc.
In de praktijk betekent slim maaien onder meer dat er gefaseerd wordt gewerkt, bijvoorbeeld door het ene jaar de ene kant te maaien en het volgende jaar de andere kant. Ook wordt het maaisel van de slootkant gehaald en afgevoerd, zodat voedingsstoffen niet terug het water inspoelen. Daarbij gaat de voorkeur uit naar knippen of maaien in plaats van grovere ingrepen zoals schrapen of hakselen. Zo blijft het waterleven zoveel mogelijk behouden en krijgen soorten beter de kans zich te herstellen.
Het resultaat is een robuuster watersysteem dat beter bestand is tegen weersextremen en tegelijk leefgebied biedt aan vissen, amfibieën en insecten. Zo wordt functioneel beheer verbonden met ecologische kwaliteit.
Trekker van dit icoonproject is Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Slim Maaien
Het project Slim Maaien richt zich op het beter afstemmen van het maaibeheer van sloten en vaarten door overheden en agrariërs. Door slimmer samen te werken en het maaien beter af te stemmen op de noodzakelijke af- en aanvoercapaciteit van het watersysteem, ontstaat er meer ruimte voor natuur in de sloten en verbetering van de waterkwaliteit. HHNK kijkt met een ‘natuurinclusieve bril’ naar haar watergangen om deze kwalitatief te verbeteren.
-
Het project pakt meerdere wateropgaven tegelijk aan. Er wordt met brede natuurvriendelijke oevers meer ruimte aan water geboden waardoor intensieve regenbuiten beter kunnen worden opgevangen en er in droge tijden voldoende water beschikbaar blijft voor landbouw en natuur. Door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en het toepassen van ecologisch maaibeheer kan daarnaast de onderwatervegetatie en biodiversiteit toenemen en de waterkwaliteit verbeteren.
De groenblauwe dooradering krijgt vorm langs herkenbare routes: de Kromme Rijn, de Domstadroute, de Veenweideroute en de bloemrijke Lekdijk.
In pilot Oudewater wordt samen met agrariers gezocht naar nieuwe verdienmodellen voor natuurinclusieve landbouw in combinatie met en natuurinclusief waterbeheer.
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden trekt dit icoonproject en werkt samen met de provincie Utrecht, gemeenten, agrariërs, natuurorganisaties en bewoners aan de ontwikkeling van plannen en concrete projecten waarbij in totaal meer dan 100 maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren worden uitgevoerd.
Groenblauwe dooradering van stad en land
In de provincie Utrecht wordt gewerkt aan groenblauwe dooradering van het landschap: een netwerk van levendige sloten, bloemrijke dijken en schoon water in de stad en het buitengebied. Zo ontstaat een aantrekkelijk landschap dat toekomstbestendig is, ruimte geeft aan natuur en bijdraagt aan een gezonde leef- en werkomgeving voor mensen.
-
De gebiedsaanpak zet in op toekomstbestendige oplossingen die meerdere functies tegelijk versterken. Het start bij de wateropgaven: te veel, te weinig en te vies water aanpakken met natuurinclusieve maatregelen. Daarnaast wordt meerwaarde voor andere functies gecreëerd. Voor de landbouw betekent dit robuustere waterbuffers voor droge perioden. Voor recreatie ontstaan nieuwe landschappen met ruimte voor beleving, en voor de natuur neemt de biodiversiteit toe door aanleg van natuurvriendelijke oevers en nieuwe leefgebieden.
Diverse voorbeelduitwerkingen met verschillende scenario’s zijn uitgewerkt en gevisualiseerd. Met partijen worden deeluitwerkingen gemaakt om kansen op lokaal niveau te identificeren en te benutten. Hierbij wordt gewerkt aan inhoudelijke synergie, denken vanuit het water- en ecosysteem, toekomstgerichte oplossingen en het natuurlijke DNA van het gebied.
Dit icoonproject wordt getrokken door Waterschap Drents Overijsselse Delta in nauwe samenwerking met provincies Overijssel en Flevoland, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en diverse andere partijen. Samen wordt gebouwd aan een werkend perspectief.
IJssel-Vechtdelta
De IJssel-Vechtdelta staat voor een regionale, natuurinclusieve ontwikkeling van de Overijsselse Vecht, de IJssel en het Ketelmeer. In dit gebied komen waterveiligheid, natuurontwikkeling, landbouw en recreatie samen. Door hermeandering van de Vecht en het creëren van meer ruimte in de uiterwaarden wordt wateroverlast verminderd en ontstaat een nog aantrekkelijker rivierenlandschap. In het Ketelmeer wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een groot wetland dat als natuurlijke buffer de stormbelasting vanuit het IJsselmeer opvangt (storm zorgt voor opstuwing van het water en overstromingsgevaar).
-
Daarom werkt Waterschap Limburg nu aan een integrale beekdalbrede aanpak: een toekomstgerichte inrichting die ruimte geeft aan landbouw, natuur, klimaatadaptatie én recreatie. Het doel is een klimaatrobuust, veerkrachtig en ecologisch gezond watersysteem voor Limburg. Met de gezamenlijke integrale aanpak wordt tegelijk de problemen van te veel, te weinig en te vies water opgelost. Zo gaan alle functies in het gebied er samen op vooruit.
De beekdalbrede aanpak wordt in drie pilots uitgewerkt:
Rieterdijk: een doorstroommoeras dat water langer vasthoudt en natuurontwikkeling stimuleert.
Kabroeksebeek: een laggzone die het kwetsbare Natura 2000-gebied Mariapeel beschermt.
Bufferzone Mariapeel: ondergrondse subirrigatie als alternatief voor beregening, in samenwerking met boeren.
Dit icoonproject wordt getrokken door waterschap Limburg in samenwerking met de Provincie Limburg.
Groote Molenbeek
Het icoonproject De Groote Molenbeek is een beekdalbrede aanpak om de komende jaren de beek weer te laten meanderen en zich te laten ontwikkelen als klimaatadaptatieve doorstroommeras. De Groote Molenbeek is de langste en meest waterrijke beek van Noord-Limburg. Waar de beek vroeger kronkelde door moeras en beekdal, is deze in de vorige eeuw rechtgetrokken en verdiept. Dat versterkte de landbouwproductie, maar maakte ook kwetsbaarder: meer risico op wateroverlast, droogte en achteruitgang van natuur en waterkwaliteit waren het gevolg.
-
De inzet is om een natuurinclusief en toekomstbestendig beekdal te realiseren waar tegelijk goed drinkwater kan worden gewonnen. Hierbij wordt ingezet op meer biodiverse graslanden, bosranden en struweelaanplant waardoor regenwater beter kan worden vastgehouden en vertraagd afgevoerd. Zo neemt de wateroverlast in het dorp Eys af, infiltreert meer water in de bodem en wordt de afvoerpiek naar de Geul verlaagd. De natuurlijke inrichting draagt bij aan schoner grondwater, een rijker landschap en meer biodiversiteit. Daarnaast wordt de bacteriologische vervuiling in de beek aangepakt. Op deze manier wordt wateroverlast beperkt, de natuur versterkt en de drinkwatervoorziening voor de toekomst veiliggesteld.
Dit icoonproject wordt getrokken door Waterleiding Maatschappij Limburg in samenwerking met waterschap Limburg, de Provincie Limburg en andere gebiedspartijen.
Eyserbeek & Roodborn
Het beekdal van de Eyserbeek, een zijbeek van de Geul, wordt klimaatrobuust en gezond ingericht. Het gebied kampt met vervuiling van het grondwater - in het drinkwaterwingebied - en risico’s op wateroverlast bij hevige regenbuien. Er is gezocht naar een integrale aanpak voor verbetering van drinkwater, wateroverlast, natuur en recreatie. Daarbij is speciale aandacht voor het grondwaterbeschermingsgebied Roodborn bij Eys, waar Waterleiding Maatschappij Limburg drinkwater wint.
-
De slechte waterkwaliteit van de Zandleij gaf de afgelopen jaren aanleiding tot veel discussie tussen het waterschap en omwonenden . De beek werd in de omgeving bekend als ‘stinkbeek’ en zorgde voor de nodige onrust. Het waterschap heeft veel geïnvesteerd om de waterkwaliteit te verbeteren maar dat is tot zover maar deels gelukt. Na incidenten en zorgen over geur en kleur van het water heeft het waterschap gekozen voor een veel opener en socialere benadering. Omdat het waterschap en omwonenden samen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het water en mensen breder bewust te maken van de relatie tussen hun gedrag en het water. Wat je bijvoorbeeld door het toilet spoelt, heeft effect op de waterkwaliteit van de beek.
Daarnaast werkt het waterschap De Dommel aan innovatieve natuurinclusieve zuiveringstechnieken, zoals extra biologische stappen, nanobubbels en een “waterharmonica” waarmee stikstof, fosfaat en milieuvreemde stoffen beter worden afgebroken ent de Zandleij een betere ecologische basis krijgt. Met deze gecombineerde technische en sociale aanpak wil het waterschap een robuuster en kwalitatief betere Zandleij creëren.
Het waterschap De Dommel trekt dit icoonproject in samenwerking met diverse gebiedspartijen.
Zandleij
De Zandleij stroomt vanuit Tilburg via Udenhout en Helvoirt naar Den Bosch. De beek voert vooral gezuiverd afvalwater uit Tilburg af en kent waterkwaliteitsproblemen die voor overlast bij bewoners zorgt. Door klimaatverandering, met nattere winters en drogere zomers, staat de beek extra onder druk en is het nodig de kwaliteit en veerkracht te vergroten.